Burak Bakay

(y:
Hayvanlar neredeyse birer robot gibi planlandıkları ve vahyedildikleri şekilde hareket ederler. Arılardan yunuslara hepsi birer ilham, içgüdü, program dahilinde karar verirler. Ancak yine de doğal ortamlara daha kolay adapte olabilmeleri için öğrenebilme, karar verip inisiyatif alabilme opsiyonları da mevcuttur. Buna karınca başı kadar bile beyni olmayan bazı hayvanlar dahi insanlarda hayranlık uyandıracak yapılar yapmakta, bir mükemmel sosyal düzen sergilemektedir.
Diğer yandan insandaki konuşma ve dilbilgisi de dahil birçok özellik doğuştan, programlanmış, hazır bir şekilde yaratılmaktadır. İnsanın dil ve zeka kapasitesi ile hayvanlar arasında uçurum seviyesinde farklılıklar vardır.
Hayvanların muhteşem dünyasına keyifli bir seyahatle beraber öğrendiklerimizle onlardan ne şekilde ayrıldığımızın da biraz daha farkına varmak için hayvan zihninin derinliklerinde bir yolculuğa davetlisiniz.
)

–    Eş seçimi

Rekabet yönteminde bir cins –genellikle erkekler- diğer cinsin aramaya programlandığı birey veya mutlaka bir eş seçmesini olanaklı kılacak bir konum elde etmek için rekabet eder.

37 farklı toplumdan alınan yanıtlar kadınların çeşitli kaynaklara sahip olan yani doğacak çocukların refah içinde yaşamasını sağlayabilecek erkekleri, erkeklerin de çekici yani sağlıklı çocuklar doğurabilecek kadınları tercih ettiğini göstermektedir. (y. Eş seçiminde sadece bu kriterler doğrultusunda hareket edildiğinde birçok hayvanın kriterleriyle paralel bir seçim yapılmış olur)

–    Beyin zihin ve yaratıcılık

Sol beyin sözel, sağ beyin resimseldir.

Zihinlerimizin bilinçaltında bağlantılar kurmayı sürdürdüğünü biliyoruz: bu yüzden çoğu zaman belirli bir sorun üzerinde bilinçli olarak kafa yormayı bıraktığımızda daha önce bulamadığımız çözümler bir anda aklımıza geliverir (Bkz yaratma cesareti, Rollo may)

Bunun yanı sıra insan davranışlarının birçoğunun emelde otomatik olduğunu ve bilinçaltında kaynaklandığını da gördük.

…(son cümle) o halde diğer türlere baktığımızda unutmamalıyız ki eğer doğal seçilim bize fırsat tanımamış olsaydı bugün biz de onlarla aynı yerde olabilirdik.

Dilin öğrenilmesinde doğuştan gelen programlamanın oynadığı rükün hece aşamasından çok ötesine geçtiğini artık biliyoruz. NOTAM Chomsky dilbilgisinin temel özelliklerinin doğuştan geldiğini ve insanların en azından sözdizimi ve sözcük çekimi gibi iki alternatif kalıbı öğrenmek için gerekli donanıma sahio olarak doğduklarını ileri sürmüştür. . araştırmalar en az bir “önceden sağlanmış” gramerin varlığını doğrular nitelikte sonuçlar vermiştir.

Kısacası dilbilgisi kuralları doğuştan öğrenilir ve bu insan türüne özgü bir özelliktir.

Bugün artık insan beyninde dil konusunda çok önemli görevler üstlenmiş iki bölge (borca ve vernikçe bölgeleri) bulunduğunu biliyoruz.

Sonuç olarak insan dilinin türe özgü bilişsel bir yetenek olduğunu söylemek yanlış olmaz. Dille ilgili her şey öğrenme kullanma ve sözcüklerin depolanma biçimi doğuştan gelme tekdir. Tek istisna belli bir dile özgü sözcüklerin ve dilbilgisi kurallarının öğrenilmesidir. Öyle görünüyor ki dil yüksek düzeyde bir entelektüel başarı değil de oval seçilimin olağanüstü ürünlerinden biridir. Diğer yandan her ne kadar dili insanlar icat etmiştir diyemesek de dilin son derece karmaşık ve detaylı düşünme planlama koordinasyon yeteneklerimizi kullanmamıza olanak verdiği açıktır. Büyük bir olasılıkla sadece bu fonksiyonlar yerine gelmesini sağlamak üzere evrimleşmiştir.

–    Dilin öğrenilmesi: konuşma anlam ve dilbilgisi

… Bu da bebeklerin duydukları sesleri insan dillerinde kullanılan tüm ünsüzlere göre çözümleme yeteneğine doğuştan sahip olduklarını göstermektedir. Yeni doğmuş bir bebeğin kendi anadilinde bulunmayan ünsüzleri ayırt edebilmesi bu ayrımların anne karnında öğrenildiği yolundaki görüşün doğru olmadığını göstermektedir

(y. yani bazı hayvanların yuva yapma, aldatma yâda sosyal ilişki yetenekleri gibi insanı diğer hayvanlardan ayıran düşünme kadar önemli dil konusu, doğuştan Allah tarafından insana verilen bir özelliktir Bkz Rahman suresi 3. 4. Ayetler:

3-4 – İnsanı yarattı, ona konuşmayı öğretti.
y)

tüm insanlar konuşmayı öğrenir ve bunu ödüllendirilme yada cezalandırma söz konusu olmadan yaparlar. Buna karşılık zihinsel açıdan çok daha kolay olan toplama ve çıkarma işlemleri çok ender olarak kendiliğinden öğrenilir ve öğrenilmeleri sürekli eğitim yüreklendirme ve yanlışların düzeltilmesini gerektirir. Bundan da anlaşılacağı üzere dilin öğrenilmesinde içgüdü ve programlanmış iğrenme rol oynarken diğer için aynı şey söylenemez.

–    Doğuştan gelen ve öğrenilen davranışların tanınması: yeni doğanlar ve ikizler

Yeni doğanlar dünyayı içgüdüsel olarak kırımızı sarı yeşil ve mavi olarak gruplarlar. Çeşitli yüz ifadelerini tanırlar.  Hareketi takip eder (hareket eden cisim perde arkasından geç çıkınca erken çıkınca şaşırır bebekler) yaşamın başlangıcında var olan bu bilginin daha sonra gelişen öğrenme düşünme ve anlama süreçlerini de etkiliyor olması gerekiyor.

Bir özelliği belirleyen etkenlerin yüzde 93 ü genetikse geri kalan yüzde 7 çevreseldir.

Bir araştırmaya göre IQ %99 oranında DNA tarafından belirlenmektedir

İlk kez Darwin tarafından öne sürülmüş olan bir görüşe göre, nasıl insan anatomisi ve fizyolojisi milyonlarca yıldır süregelen evrimsel sürecin bir parçasıysa insan zihni de aşamalı olarak gerçekleşen doğal seçilimin bir üründür.

Konuya ilişkin diğer bir bakış açısı ise insanlarla tüm diğer hayvanlar arasında bir tür farkı olduğu ve aradaki bilişsel uçurumun aşılmasının olanaksız olduğudur

Her buluş kendisinden sonrakileri kolaylaştır ve böylece yeni buluşların ortaya çıkması hızlanır

Primatların da basit dillere sahip oldukları ve kendilerine simgelere dayanan iletişim sistemlerini öğretilebileceği kanıtlanmıştır

–    İnsan nişi

İlk insanların avladıkları hayvanlar kadar iri ve hızlı olmamanın getirdiği olumsuzlukları yenebilmek için büyük bir olasılıkla düşünme ve planlama yeteneklerine sahio olmaları gerekmişti (y: !) bu ilk insanların çok büyük beyinleri vardı (homo sapken in yani günümü z insanınkinin yaklaşık yarısı kadar) ve bilindiği gibi hiçbir silah düşünceden daha güçlü değildir.

Papağan âlem in her yeni sözcüğü öğrenmesi yaklaşık olarak iki ay sürmüş, şempanzeler ise hiçbir zaman ayda ortalama 2 sözcüğün üzerine çıkamamıştı. Oysa çocuklar ortada açık bir ödül olmasa bile her gün düzinelerce yeni sözcük öğrenebilir.

(y. şempanzelerin sembol öğrenme süreçlerinin) gerçekten de etkin koşullanmada olduğu gabi ödül –genellikle yitecek- karşılığında öğrenildiği ortaya çıkmıştır.

–    Şempanzelerde mantık

Genelde doğada yaşadığı tecrübelerden edindiği katma değerle basit mantıksal kurgula oluşturabilir, kıyaslamalar yapabilir

Yaranılanmış yüzücülerin yâda birbirlerinin su yüzünde kalmasına yardım ettiklerine dair anlatılan yunusların duygudaşlık kurma yeteneklerinin de olduğunu düşündürmektedir. Her iki varsayımı da kanıtlamaya yarayacak somut kanıtlar yoktur: doğuluştan gelen programlar bu davranışları açıklayabilir. Yunusların zihinsel yetileri konusunda bilinenler esas olarak dil öğretme deneylerine dayanmaktadır.

Her ne kadar sözcük dağarcıkları sınılır ise de –yaklaşık 35 sözcük- yunusların beş sözcükten oluşan cümleleri çözümleme konusunda yetenekleri dikkat çekicidir.

–    İşaret dilini kullanmak

–    Simgelere dayalı dil öğretimi